Glossarium astronomicum

Kleurindex

De kleurindex van een ster of ander hemellichaam is het verschil tussen de helderheid of magnitude, gemeten in twee verschillende kleur- of golflengtebanden, zoals geel en blauw. De meest voorkomende kleurindex is (B-V), waarbij B de magnitude is zoals gemeten door een standaard blauwfilter en V de magnitude zoals gemeten door een standaard geelfilter. Het B-filter is vergelijkbaar met de kleurgevoeligheid van ouderwetse fotografische platen, en het V-filter is vergelijkbaar met de kleurgevoeligheid van het menselijk oog. Voor sterren is (B-V) een maat voor de temperatuur, hoewel deze ook kan worden beïnvloed door het roodverkleurende effect van stof tussen de sterren.

Gerelateerde termen: • Kleur • Roodverkleuring

Magnitude

In de astronomie is de magnitude een maat voor hoe helder een hemellichaam is. Het magnitudesysteem dat in de astronomie wordt gebruikt, vindt zijn oorsprong in de oudheid als een rangschikking van sterren van de helderste naar de minst heldere. Daarom betekent een kleinere (of meer negatieve) magnitudewaarde dat het object helderder is, en een groter getal dat het object zwakker is. Een ster met een magnitude van -1 is dus helderder dan een ster met een magnitude van 0, die op zijn beurt weer helderder is dan een ster met een magnitude van 1.

Magnitude heeft een logaritmische schaal, waarbij een verschil in magnitude van vijf overeenkomt met een factor 100 verschil in de hoeveelheid ontvangen energie: een ster met een magnitude van 10 is honderd keer minder helder dan een ster met een magnitude van 5. Er zijn verschillende soorten magnitude: schijnbare magnitude meet de schijnbare helderheid van een object, die zowel afhangt van de lichtkracht van het object – hoeveel licht het object uitstraalt – als van de afstand tot de aarde.

De absolute magnitude daarentegen is de waarde die we zouden verkrijgen als het object zich op een standaardafstand van 10 parsec (32,6 lichtjaar) van de aarde bevond. (Voor reflecterende objecten zoals asteroïden geldt een andere definitie.)

In de praktijk wordt de magnitude gespecificeerd voor waarnemingen door een specifiek filter, dat overeenkomt met de helderheid van een object in een bepaald golflengtebereik van licht. Er bestaan talrijke “fotometrische systemen” voor het specificeren van filters en bijbehorende magnitudes. De bolometrische magnitude daarentegen is een directe maat voor de helderheid van een object: de totale elektromagnetische energie die in een bepaalde tijdseenheid wordt uitgezonden. Visuele magnitudes komen overeen met de helderheid zoals die door het menselijk oog wordt waargenomen.

Gerelateerde termen:

• Absolute magnitude
• Schijnbare magnitude
• Helderheid
• Lichtkracht
• Magnetisch veld

Helderheid

In de astronomie is helderheid de term voor de hoeveelheid elektromagnetische straling die een object uitzendt, of de hoeveelheid licht die we van een object ontvangen.

Het is geen formele wetenschappelijke term, maar wordt vaak gebruikt om de elektromagnetische flux aan te duiden die van een object wordt ontvangen (energie die per tijdseenheid per oppervlakte-eenheid van de ontvanger wordt ontvangen in W/m²). De term "intrinsieke helderheid" wordt vaak gebruikt om de lichtkracht van een object aan te duiden (in watt) en "oppervlaktehelderheid" wordt gebruikt voor uitgebreide objecten als een maat voor de energie die van een object wordt ontvangen per tijdseenheid per oppervlakte-eenheid van de ontvanger per oppervlakte-eenheid aan de hemel van het object (W/m²/steradiaal² of W/m²/boogseconde²). Deze verschillende helderheidsmaten kunnen worden gedefinieerd over het gehele spectrum waarin het object uitzendt, of in specifieke gebieden van het elektromagnetische spectrum.

Om historische redenen beschrijven astronomen de helderheid van een object met behulp van het zogenaamde magnitudesysteem, een logaritmisch systeem dat lagere getallen geeft aan helderdere sterren.

Veranderingen in helderheid stellen ons in staat om fysische processen te reconstrueren, bijvoorbeeld wanneer een ster groeit en helderder wordt, of wanneer een donkerder object voor een helderder object langs beweegt.

Gerelateerde termen:

• Elektromagnetische straling
• Lichtkracht
• Magnitude