Glossarium astronomicum

F-type ster

Ook bekend als F-ster

Een ster met spectraaltype "F". Astronomen herkennen F-type sterren aan de aanwezigheid van matig sterke geïoniseerde calciumlijnen en enkele andere atomaire metaallijnen en de zwakke waterstofabsorptielijnen in hun spectra. Ze hebben typische (effectieve) temperaturen tussen ongeveer 6000 kelvin (K) en 7400 K. Vergeleken met andere sterren zien ze er voor menselijke ogen wit of geelachtig wit uit, tenzij interstellaire of atmosferische roodheid een belangrijke rol speelt. Polaris (de Poolster) is een voorbeeld van een F-type ster.

Gerelateerde termen:

• Spectraaltype
• Ster
• Rode verkleuring
• Effectieve temperatuur
• Spectraallijn

Exoplaneet

Een exoplaneet, of buitenaardse planeet, is een planeet buiten het zonnestelsel. Hun bestaan werd al vanaf de 16e eeuw getheoretiseerd en in de 19e eeuw werd begonnen met observatieonderzoek om ze te vinden. De eerste bevestigde exoplaneten werden ontdekt in de jaren 1990. De eerste waarvan werd bevestigd dat hij rond een ster op de hoofdreeks draaide, was de exoplaneet Dimidium, die indirect werd ontdekt door de sterrenwacht van Haute-Provence. Deze exoplaneet draait om de ster 51 Pegasi, een gele subreus, en werd in 1995 ontdekt. Sindsdien zijn er duizenden exoplaneten geïdentificeerd.

Gerelateerde termen:

• Planeet
• Ster

Binair systeem

Een binair systeem is een configuratie van twee astronomische objecten van vergelijkbare grootte die om elkaar heen draaien onder invloed van hun eigen zwaartekracht. Dit kan een dubbelster zijn, waarbij twee sterren om elkaar heen draaien, of een dubbel zwart gat, waarbij beide objecten zwarte gaten zijn, of een dubbelstersysteem bestaande uit een zwart gat en een neutronenster. Objecten in een dubbelstersysteem draaien rond het massamiddelpunt van het systeem. Wanneer een van de objecten veel lichter is dan het andere, zoals een ster en een planeet, of een planeet en een maan, is het nog steeds gepast, maar minder gebruikelijk, om de term dubbelstersysteem te gebruiken.

Gerelateerde termen:

• Dubbelster
• Zwart gat
• Zwaartekracht
• Neutronenster
• Baan
• Planeet
• Ster

Dubbelster

Een dubbelster is een systeem van twee sterren die om hun gemeenschappelijke zwaartepunt draaien doordat ze door de zwaartekracht met elkaar verbonden zijn. Hun banen volgen de bewegingswetten van Kepler en zijn elliptisch (gevormd als een platgedrukte cirkel) of cirkelvormig. Meer dan de helft van alle sterren in de Melkweg bevindt zich in dubbelstersystemen of maakt deel uit van systemen met meer dan één begeleidende ster (ook wel bekend als meervoudige stersystemen van hogere orde). Vanwege hun enorme afstand tot de aarde lijken de meeste dubbelsterren en meervoudige stersystemen van hogere orde voor de waarnemer één ster.

Dubbelsterren kunnen worden ingedeeld in een aantal categorieën, afhankelijk van de observatiemethode waarmee ze als dubbelster zijn vastgesteld. Ze kunnen tegelijkertijd tot meer dan één categorie behoren:

• Visuele dubbelsterren kunnen worden waargenomen als twee afzonderlijke sterren die dicht bij elkaar aan de hemel staan. Niet alle sterren die dicht bij elkaar aan de hemel lijken (dubbelsterren), zijn dubbelsterren die door zwaartekracht worden gebonden; sommige bevinden zich mogelijk toevallig dicht bij elkaar aan de hemel, maar niet door zwaartekracht. Dubbelsterren die geen dubbelsterren zijn die door zwaartekracht gebonden zijn, kunnen honderden lichtjaren van elkaar verwijderd zijn.

• Spectroscopische dubbelsterren worden gevonden door de dopplerverschuiving van de lijnen in het spectrum van de sterren wanneer de sterren om hun gemeenschappelijke zwaartepunt draaien.

• Eclipserende dubbelsterren kunnen worden gedetecteerd wanneer een van de componentsterren tussen zijn begeleidende ster en een waarnemer passeert, waardoor een deel van het licht van de begeleidende ster wordt geblokkeerd en het gecombineerde licht van het systeem er tijdelijk zwakker uitziet.

• Astrometrische dubbelsterren zijn systemen waar slechts één sterbeeld wordt waargenomen – ofwel doordat een van de sterren te zwak is om te worden waargenomen, ofwel doordat de beelden van de twee sterren in elkaar overlopen – maar waarbij de baanbeweging van de sterren in het dubbelstersysteem ervoor zorgt dat het helderste punt van het sterbeeld een periodieke verandering van positie aan de hemel vertoont.

Gerelateerde termen:

• Binair systeem
• Dopplereffect
• Eclips
• Wetten van Kepler
• Baan
• Spectrum
• Ster

B-type ster

Ook bekend als B-ster of B-ster

Een ster met spectraaltype "B". Astronomen identificeren B-type sterren door de aanwezigheid van neutrale heliumlijnen samen met waterstoflijnen in hun spectra. Ze hebben typische (effectieve) temperaturen tussen ongeveer 10.000 Kelvin (K) en 30.000 K. Vergeleken met andere sterren lijken ze blauwachtig wit voor het menselijk oog, tenzij interstellaire of atmosferische roodkleuring van belang is. Voorbeelden van B-type sterren zijn Regulus in Leeuw, Rigel in Orion en Spica in Maagd.

Verwante termen:

• Spectraaltype
• Ster
• Roodkleuring
• Orion
• Spectraallijn

Astrochemie

Astrochemie is een tak van de astronomie die scheikunde, astronomie en natuurkunde combineert om het gedrag van materie op moleculair niveau te verklaren, onder de verschillende omstandigheden die in de ruimte heersen. Extremen, bijvoorbeeld druk, temperatuur of stralingsniveaus in buitenaardse omgevingen, zorgen ervoor dat chemische elementen zich op verschillende manieren combineren en moleculen vormen. Deze diversiteit in barre omstandigheden zorgt ervoor dat chemicaliën zich op onverwachte manieren gedragen. Astrochemici gebruiken daarom elektromagnetische straling die vanuit de ruimte wordt ontvangen om atomen en moleculen in het interstellaire medium en sterren (zowel in ons Melkwegstelsel als in andere sterrenstelsels) en planeten te bestuderen, hun gedrag te analyseren en hun eigenschappen te verklaren. Eind mei 2022 waren er meer dan 245 moleculaire verbindingen gedetecteerd in het interstellaire medium, circumstellaire schillen en andere astronomische objecten.

Gerelateerde termen:

• Astrobiologie
• Elektromagnetische straling
• Planeet
• Ster
• Interstellair medium

A-type ster

Een ster met spectraaltype "A".

Astronomen identificeren sterren van het A-type door de aanwezigheid van sterke absorptielijnen van waterstof in hun spectra. Ze hebben typische (effectieve) temperaturen tussen ongeveer 7400 Kelvin (K) en 10.000 K. Vergeleken met andere sterren lijken ze wit of blauwachtig wit voor het menselijk oog, tenzij ze beïnvloed zijn door interstellaire of atmosferische roodkleuring.

Sirius, de helderste ster aan de nachtelijke hemel, en Wega, de ster waartegen de helderheid van alle andere sterren wordt gemeten op de schijnbare magnitudeschaal, zijn sterren van het A-type.

Gerelateerde termen:

• Schijnbare magnitude
• Sirius
• Spectraaltype
• Ster
• Roodkleuring
• Effectieve temperatuur
• Absorptielijn