Glossarium astronomicum

Buitenaardse Intelligentie

Buitenaardse intelligentie verwijst naar het mogelijke bestaan van andere intelligente entiteiten dan die op aarde.

Bij het zoeken naar buitenaardse intelligentie wordt onder andere gezocht naar radio- of andere signalen, maar veel van het huidige onderzoek is gericht op het vaststellen of de voorwaarden voor intelligent leven elders aanwezig zijn. Afgaande op het beschikbare bewijs zouden de noodzakelijke voorwaarden voor het ontstaan van leven op Aarde - een vaste planeet, op een afstand van zijn ster waar vloeibaar water op het oppervlak van de planeet kan bestaan, atomen zoals koolstof en zuurstof, en de omstandigheden om complexere moleculen te vormen - op talloze andere planeten in ons Melkwegstelsel en daarbuiten moeten bestaan. Het is geen onredelijke aanname dat er intelligent leven zou kunnen zijn ontstaan op tenminste enkele van die planeten, hoewel we geen solide basis hebben om de kans daarop in te schatten.

Sommige astronomen hebben radiosignalen gebruikt om te zoeken naar vermeende boodschappen als onderdeel van een zoektocht naar buitenaardse intelligentie (SETI). De snelheid van het licht als een fundamentele fysieke limiet betekent dat interstellaire reizen erg lang zouden duren, wat de mogelijkheid voor ons beperkt om in direct contact te komen met buitenaardse intelligenties.

Gerelateerde termen:

• Astrobiologie • Buitenaards leven

Extinctie

De vermindering in intensiteit van sterlicht dat ons bereikt, wordt extinctie genoemd. Deze vermindering wordt veroorzaakt door absorptie en verstrooiing van licht door deeltjes langs het pad van het licht. Uitdoving kan worden veroorzaakt door de atmosfeer van de aarde (atmosferische extinctie), door materiaal in de directe omgeving van een ster (circumstellaire extinctie) of door materiaal tussen sterren in de diepe ruimte (interstellaire extinctie). De atmosferische extinctie wordt voornamelijk veroorzaakt door aërosolen en moleculen die aanwezig zijn in de atmosfeer van de aarde, zoals water, kooldioxide en ozon op optische en nabij-infrarode golflengten. Interstellaire extinctie wordt toegeschreven aan interstellaire materie die bestaat uit gas en stofdeeltjes van submicronformaat. Interstellair stof heeft een drastisch effect op sterlicht in vergelijking met gasdeeltjes. Extinctie is over het algemeen hoger bij kortere golflengten en omgekeerd, waardoor astronomische objecten roder lijken dan hun werkelijke kleur (rood worden).

Gerelateerde termen:

• Atmosferische Uitdoving
• Stof
• Interstellaire Uitdoving

Exoplaneet

Een exoplaneet, of buitenaardse planeet, is een planeet buiten het zonnestelsel. Hun bestaan werd al vanaf de 16e eeuw getheoretiseerd en in de 19e eeuw werd begonnen met observatieonderzoek om ze te vinden. De eerste bevestigde exoplaneten werden ontdekt in de jaren 1990. De eerste waarvan werd bevestigd dat hij rond een ster op de hoofdreeks draaide, was de exoplaneet Dimidium, die indirect werd ontdekt door de sterrenwacht van Haute-Provence. Deze exoplaneet draait om de ster 51 Pegasi, een gele subreus, en werd in 1995 ontdekt. Sindsdien zijn er duizenden exoplaneten geïdentificeerd.

Gerelateerde termen:

• Planeet
• Ster

Ontsnappingssnelheid

Ontsnappingssnelheid is de minimale snelheid die een object moet hebben om permanent te ontsnappen aan het zwaartekrachtsveld van een hemellichaam. Dit is een scalaire grootheid en zou dus beter ontsnappingssnelheid kunnen worden genoemd; de term ontsnappingssnelheid wordt echter vaak gebruikt. Het eenvoudigste geval is dat van een hemellichaam dat sferisch symmetrisch is - wat een uitstekende benadering is om sterren en planeten te beschrijven. In dit geval wordt de ontsnappingssnelheid op een afstand r van het middelpunt van een lichaam met massa m gegeven door √(2Gm/r), waarbij G de gravitatieconstante is. Aan het oppervlak van een bolvormig lichaam is de afstand tot het middelpunt gelijk aan de straal. Dit betekent dat de ontsnappingssnelheid aan het oppervlak van een ongeveer bolvormig hemellichaam afhangt van de straal en de massa. In het geval van de Zon is dat 617,5 kilometer per seconde (km/s) en voor de Aarde 11,2 km/s. Voor de Maan is het 2,4 km/s, wat betekent dat een voorwerp op de Maan een lagere snelheid moet bereiken om aan de zwaartekracht van de Maan te ontsnappen dan een voorwerp op Aarde nodig zou hebben om de zwaartekracht van de Aarde te verlaten.

Gerelateerde termen:

• Zwaartekracht

Evenaar

Beschrijving: De evenaar is een denkbeeldige lijn die rond de aarde loopt, op gelijke afstand van de noord- en zuidpool en loodrecht op de rotatieas van de aarde. De evenaar markeert de lijn op het aardoppervlak die het verst van de rotatieas verwijderd is. Bij de polen snijdt de drotatieas het aardoppervlak. In het coördinatenstelsel voor lengte- en breedtegraden op het aardoppervlak is de evenaar gedefinieerd als een coördinaat met een breedte van nul graden. De evenaar verdeelt de aarde in een noordelijk en zuidelijk halfrond. Plaatsen op het noordelijk halfrond hebben een positieve breedtegraad; plaatsen op het zuidelijk halfrond hebben een negatieve breedtegraad.

Gerelateerde termen:

• As
• Breedtegraad
• Lengtegraad
• Poolcirkel
• Dag
• Aardas
• Nacht
• Tropic • Noordpool • Zuidpool

Energieniveau

Beschrijving: Een energieniveau is een discrete toegestane kwantumenergietoestand binnen een atoom of molecuul. Het wordt gemeten in elektronvolt (eV). Wanneer een elektron in een atoom of molecuul van een energieniveau met hogere energie naar een niveau met lagere energie beweegt, wordt een foton uitgezonden met een energie die gelijk is aan het energieverschil tussen de twee niveaus. Op dezelfde manier kan een foton worden geabsorbeerd door een atoom of molecuul als zijn energie gelijk is aan het energieverschil tussen het huidige niveau en een hoger niveau.

Gerelateerde termen:

• Atoom
• Molecuul
• Foton
• Elektron

Energie

In zeer basale termen wordt energie gedefinieerd als het vermogen van een systeem om arbeid te verrichten. Deze definitie omvat echter niet het rijke, gelaagde aspect van energie en de manifestatie ervan, van fundamentele deeltjes tot het hele heelal. Een van de fundamentele principes van de natuurkunde is dat de totale energie altijd behouden blijft. Energie neemt verschillende vormen aan (bijv. kinetisch, gravitatiepotentiaal, thermisch) afhankelijk van de context en kan van de ene vorm in de andere worden omgezet. Relativistische fysica beschrijft een aangeboren verband tussen massa en energie. De eenheid van energie is de joule en deze kwantificeert de hoeveelheid werk die op een voorwerp wordt verricht door een kracht van één newton die het over een afstand van één meter beweegt. In de deeltjesfysica wordt energie echter uitgedrukt in elektronvolt.

Elliptisch sterrenstelsel

Beschrijving: Een elliptisch sterrenstelsel is een type sterrenstelsel dat er regelmatig elliptisch uitziet als een bol die op één of twee assen geplet is, in tegenstelling tot schijfsterrenstelsels die er pannenkoekvormig uitzien. Het bevat meestal oude sterren met een geelrode kleur. Elliptische sterrenstelsels hebben meestal heel weinig gas en heel weinig stervorming in vergelijking met spiraalstelsels.

Gerelateerde termen:

• Schijfstelsel
• Sterrenstelsel

Ellips

Een ellips is een tweedimensionale vorm die lijkt op een platgedrukte of langwerpige cirkel. De breedste afstand over een ellips wordt de hoofdas genoemd en de kortste afstand de korte as. Een ellips heeft twee brandpunten (meervoud van brandpunt) die langs de hoofdas liggen met beide dezelfde afstand tot de breedste punten. Op elk punt van de ellips is de som van de afstanden tot de twee brandpunten constant. De excentriciteit, e, van een ellips bepaalt hoe plat hij is en ligt binnen het bereik van 0

Een gesloten baan zoals de baan van de aarde rond de zon volgt de vorm van een ellips. Een baan wordt gekarakteriseerd door de halve lange as (de helft van de grote as) en de excentriciteit, maar om een baan volledig te beschrijven moet ook de oriëntatie van de ellips bekend zijn.

Ongesloten banen, zoals kometen die slechts één bezoek aan het binnenste zonnestelsel brengen voordat ze de interstellaire ruimte in worden geslingerd, volgen parabolen (e=1) of hyperbolen (e>1).

Gerelateerde termen:

• Wetten van Kepler
• Baan

Elektromagnetische kracht

In navolging van Faraday en Maxwell in de 19e eeuw beschrijven natuurkundigen de ruimte als gevuld met elektrische en magnetische velden. Bewegende elektrische ladingen creëren zulke velden om zich heen en de beweging van een elektrische lading wordt op zijn beurt beïnvloed door de elektrische en magnetische velden op zijn positie. Een positieve lading zal worden versneld in de richting van het elektrische veld, een negatieve lading in de tegenovergestelde richting; een bewegende elektrische lading zal loodrecht op zijn bewegingsrichting worden afgebogen door een magnetisch veld. De overkoepelende term voor deze twee veldinvloeden op ladingen is elektromagnetische krachten. Astronomische objecten zoals sterren, gaswolken, hele sterrenstelsels of wervelende accretieschijven hebben grootschalige magnetische velden, waar zulke krachten belangrijk kunnen worden.

Gerelateerde termen:

• Elektrisch veld
• Accretieschijf
• Magnetisch veld